Door Renske Annevelink Msc

Het advies om voldoende te bewegen en fysiek actief te zijn, geldt voor iedereen. Naast minimaal 150 minuten matig tot zwaar intensief bewegen per week raden de Nederlandse Beweegrichtlijnen aan om ook minimaal twee keer per week bot- en spierversterkende oefeningen uit te voeren[1]. Vooral voor ouderen blijkt dit laatste advies van nadrukkelijk belang. Het is algemeen bekend dat naar mate de leeftijd stijgt de hoeveelheid spiermassa bij ouderen afneemt. Prevalentiecijfers laten zien dat gemiddeld 5-13% van de ouderen tussen de 60-70 jaar en 11-50% van de ouderen van tachtig jaar en ouder kampt met sarcopenie. Sarcopenie resulteert in een algeheel verlies van spierkracht, wat de mogelijk fysieke kwetsbaarheid van deze ouderen vergroot. Daarnaast leidt het vaak tot verminderde fysieke activiteit, verminderd zelfstandig functioneren en kan het risico op vallen toenemen. De oplossing om sarcopenie af te remmen en spiermassa zo veel mogelijk te behouden is bewegen en krachttraining. Echter blijkt er niet altijd éénduidigheid te bestaan over de aard en toepassing van deze training. Shen en collega’s (2023) hebben de belangrijkste wetenschappelijke bevindingen van de afgelopen jaren bekeken en vergeleken[2].

Doel van het onderzoek

In deze systematic review met meta-analyse van Shen en collega’s (2023), Exercise for sarcopenia in older people: A systematic review and network meta-analysis, is gekeken naar het effect van verschillende soorten training en oefentherapie bij ouderen met sarcopenie. Om te bepalen welke vorm van training en oefentherapie het meest effectief blijkt, is er gekeken naar verschillende uitkomstmaten waaronder algehele spierkracht (middels handknijpkracht), fysiek functioneren (middels een test voor loopsnelheid, de timed-up and go test (TUG) en de five-repetition chair stand test (5STS)), kwaliteit van leven, valrisico, sterftecijfer en eventuele negatieve neveneffecten. Ook is gekeken naar een aantal secundaire uitkomsten zoals spiermassa gemeten met de appendicular skeletal muscle mass index (ASMI), kracht van de knie-extensie en het algehele vetmassa. Daarnaast is er middels het vergelijken van subgroepen gekeken naar eventuele verschillen op basis van geslacht, de duur van de interventie, de setting waarin ouderen zich bevonden (thuiswonend of in een instelling), de invloed van aanwezig overgewicht/obesitas, het type voeding/dieet en de criteria op basis waarvan de sarcopenie gediagnosticeerd is. Uiteindelijk zijn in totaal 42 RCT’s opgenomen in deze systematic review met daarin 3728 ouderen. Het merendeel van deze groep waren vrouwen, met een leeftijd van 72.9 (mediaan) waarbij de onderzochte interventie tussen de 8 en 144 weken duurde. Hieronder worden de belangrijkste resultaten per uitkomstmaat beschreven.

Kwaliteit van leven

Om de kwaliteit van leven van ouderen met sarcopenie te verbeteren, blijkt de inzet van oefentherapie, al dan niet gecombineerd met advies over voeding, effectiever te zijn dan interventies waarin geen oefentherapie wordt aangeboden. Het onderzoek beschrijft daarnaast dat specifiek krachttraining met of zonder voedingsadvies effectiever blijkt dan de standaard zorg. Een combinatie van krachttraining, conditietraining en balansoefeningen blijkt het meest effectief om kwaliteit van leven bij ouderen met sarcopenie te vergroten.

Spierkracht gemeten met handknijpkracht

Handknijpkracht is een veelgebruikte methode om de algehele spierkracht bij ouderen met sarcopenie te meten. Vanuit het onderzoek van Shen en collega’s (2023) blijkt dat zowel krachttraining als mede een combinatie van krachttraining en conditietraining het meest effectief zijn om de handknijpkracht te vergroten. Wanneer dit gecombineerd wordt met een gericht voedingsadvies, voornamelijk gericht op vergroten van de inname van proteïne, vitamine D en andere supplementen, blijkt het effect alleen maar groter te worden. Ook de combinatie van krachttraining met balansoefeningen blijkt een gunstig effect te kunnen hebben op de algehele spierkracht. Specifiek voor de groep ouderen die wonen in een instelling of opgenomen zijn in het ziekenhuis is gebleken dat het effect van kracht- en balanstraining met geïntegreerd voedingsadvies nog groter is dan voor thuiswonende ouderen.

Fysiek functioneren

Om te bepalen welk type training het meest effectief is om het fysiek functioneren te verbeteren, is er gekeken naar het effect hiervan op loopsnelheid en de uitkomst van de TUG test en de 5STS. Daaruit blijkt dat krachttraining gecombineerd met balanstraining en/of conditietraining het meest effectief is om het fysiek functioneren van ouderen met sarcopenie te verbeteren. Wanneer dit gecombineerd werd met voedingsadvies bleek dit een klein positief verschil te geven. Daarnaast blijken er aanwijzingen te zijn dat de combinatie van krachttraining en voeding een groter positief effect heeft op het verbeteren van de loopsnelheid bij mannen ten opzichte van vrouwen.

Neveneffecten

Naast de primaire uitkomstmaten hierboven, hebben Shen en collega’s (2023) ook gekeken naar eventuele andere positieve en negatieve neveneffecten. Bij de negatieve neveneffecten kwam vooral naar voren dat de kans om te vallen tijdens een training aanwezig is. De combinatie van krachttraining en voedingsadvies blijkt ook positief bij te dragen aan de kracht van de knie-extensie en de hoeveelheid spiermassa gemeten met de ASMI. Wanneer krachttraining, balansoefeningen en conditietraining gecombineerd werden, bleek dit vrijwel geen effect te hebben op de algehele spiermassa, vetmassa en kracht van de knie-extensie.

Conclusie

Vanuit de systematic review en meta-analyse van Shen en collega’s (2023) wordt (opnieuw) duidelijk dat voornamelijk de toepassing van gerichte krachttraining effectief is voor het (fysieke) functioneren van ouderen met sarcopenie. Ook laat dit onderzoek zien dat een combinatie met balans en/of cardiotraining gunstig kan bijdragen aan het behouden dan wel vergroten van de algehele spierkracht en de kwaliteit van leven van ouderen met sarcopenie. Het aanbieden van voedingsadvies en het maken van aanpassingen in het voedingspatroon blijken in een aantal gevallen gunstig te kunnen zijn. Wat opvalt is dat de variatie in aangeboden krachttraining en oefentherapie in de opgenomen studies enorm groot is. Dit varieert van functionele oefentherapie waarin bijv. lopen wordt gecombineerd met weerstand tot gerichte kracht- en weerstandstraining middels fitnessapparatuur en losse gewichten. Hier blijkt nog weinig éénduidigheid in te zitten. De recent gepubliceerde Paramedische richtlijn Kwetsbare ouderen haakt hier ook op aan en beschrijft dat een combinatie van kracht, balans en conditietraining effectief lijkt voor het fysiek functioneren van kwetsbare ouderen[3]. Zij benadrukken dat er mogelijk meerdere voordelen zitten aan het functioneel trainen, waaronder de toepasbaarheid in de thuissetting en het verbeteren van het functioneren in ADL. Echter is nog niet geheel duidelijk wat de meerwaarde is van bijv. functionele (kracht)training ten opzichte van niet-functionele trainingsinterventies. Desalniettemin blijkt het van groot belang om de groep ouderen met sarcopenie in beweging te krijgen en hen te begeleiden in het uitvoeren van (functionele) krachttraining en dit mogelijk te combineren met balansoefeningen, conditietraining en voedingsadvies.

[1] Gezondheidsraad. Beweegrichtlijnen 2017. Den Haag: Gezondheidsraad, 2017; publicatienr. 2017/08. Beweegrichtlijnen | Publicatie | Rijksoverheid.nl

[2] Shen Y, Shi Q, Nong K, Li S, Yue J, Huang J, Dong B, Beauchamp M, Hao Q. Exercise for sarcopenia in older people: A systematic review and network meta-analysis. J Cachexia Sarcopenia Muscle. 2023 Jun;14(3):1199-1211. doi: 10.1002/jcsm.13225. Exercise for sarcopenia in older people: A systematic review and network meta‐analysis (nih.gov)

[3] Ergotherapie Nederland, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, Nederlandse Vereniging van Diëtisten, Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten, Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie en de Vereniging van Oefentherapeuten Cesar en Mensendieck. Paramedische richtlijn Kwetsbare Ouderen. 2024. Tertius – Redactie en organisatie, Houten. paramedische-richtlijn-kwetsbare-ouderen-praktijkrichtlijn.pdf (kngf.nl)