Door Renske Annevelink Msc
Het aantal mensen met overgewicht en obesitas neemt jaarlijks toe, wat leidt tot ingrijpende persoonlijke en maatschappelijke uitdagingen[i]. Naast verschillende fysieke factoren blijken vooral omgevingsfactoren en het persoonlijke gedrag een bepalende rol te spelen in het ontstaan en voortbestaan van obesitas en overgewicht. Binnen deze groepen blijkt er vaak sprake van een combinatie van ongezonde en eenzijdige voeding, beperkte fysieke activiteit en toegenomen sedentair gedrag. Dit laatste blijkt niet alleen bij te dragen aan een extra toename in lichaamsgewicht maar vermindert ook de mate van fysieke activiteit. Sedentair gedrag blijkt een belangrijke aanjager te zijn van de negatieve spiraal waar mensen met overgewicht en obesitas in terecht kunnen komen. Voor de preventie en behandeling van obesitas en aanverwante problemen zijn leefstijlinterventies die gericht zijn op het optimaliseren van voeding, slaap, beweging en het verminderen van sedentair gedrag essentieel. Omdat juist deze gedragsaanpassing een enorme uitdaging vormt, is het van belang om inzicht te krijgen in iemands gedachten, verwachtingen en overtuigingen hierover. Deze spelen een belangrijke rol binnen iemands motivatie en bereidheid om gedrag te veranderen en nieuw gedrag te behouden. Bora en collega’s (2024) beschrijven in een recent gepubliceerde systematic review welke overtuigingen en percepties er bestaan over bewegen en sedentair gedrag onder mensen met overgewicht en obesitas[ii].
Doel van het onderzoek
In deze systematic review van Bora en collega’s (2024), Physical activity and sedentary behavior perceptions in overweight and obese adults: A systematic review of qualitative study1, is onderzocht welke gedachten, overtuigingen en percepties volwassenen met obesitas hebben ten aanzien van bewegen, fysieke activiteit en sedentair gedrag. Voor het samenstellen van deze systematic review is er gezocht naar kwalitatieve studies gepubliceerd tussen 2000-2024. Na selectie zijn uiteindelijk 9 studies opgenomen, waarvan het merendeel is uitgevoerd in de Verenigde Staten. Het betrof hier volwassenen met overgewicht of obesitas met een leeftijd tussen de 18-72 jaar. De belangrijkste bevindingen worden hieronder beschreven.
Percepties over bewegen en fysieke activiteit
Vanuit meerdere studies kwam duidelijk naar voren dat mensen met overgewicht en obesitas zich ervan bewust zijn dat voldoende beweging positief bijdraagt aan de gezondheid en dat een gebrek hieraan het risico op allerlei ziekten vergroot. Fysieke activiteit werd in het merendeel van de studies aangehaald als de methode om je fysiek fit en mentaal stabiel te voelen en het risico op chronische ziekten te verkleinen. Dit laatste blijkt een belangrijke motivator voor een fysiek actieve leefstijl, vooral wanneer men ziet hoe familie of vrienden in de nabije omgeving kampen met chronische ziekten. Ook het innemen van een voorbeeldrol binnen de familie en het nemen van verantwoordelijkheid als gezinslid blijkt een belangrijke reden om fysiek fit te kunnen en willen zijn. In een tweetal studies kwam de koppeling tussen fysieke activiteit en het mentaal welbevinden duidelijk naar voren. Fysieke activiteit werd daarin benoemd als een belangrijke aanjager van het mentale welbevinden, de mate van geluk, mindfullness en de reductie van mentale stress.
Het in beweging komen en blijven
Verschillende factoren blijken helpend te kunnen zijn om mensen met overgewicht en obesitas in beweging te laten komen en blijven. Zo blijken mensen die een positieve attitude hebben ten aanzien van bewegen op basis van positieve ervaringen, eerder te gaan en te blijven bewegen. Positieve ervaringen met bewegen, door het krijgen van een goed en tevreden gevoel, het hebben van plezier en gewichtsverlies, blijken het gevoel van zelfeffectiviteit (self-efficacy) te vergroten. Dit draagt bij aan de positieve attitude en kijk op bewegen, waardoor het de kans op het volhouden van een fysiek actievere leefstijl, en daarmee duurzame gedragsverandering, vergroot. Andere bevorderende factoren om meer te gaan bewegen blijken ervaren gezondheidsvoordelen voor de persoon zelf en zijn/haar omgeving, sociaal contact met gelijkgestemden, het behalen van doelen omtrent gewichtsverlies, toegenomen zelfvertrouwen en een beter mentaal welbevinden. Voor jonge mannen bleek fysiek voorkomen en uiterlijk een belangrijke motiverende factor. Een negatieve attitude, bijvoorbeeld door het uitblijven van resultaat of doordat men bewegen saai vindt, leidt daarentegen tot verminderde motivatie en verkleint de kans op behoud van een actieve leefstijl. Een aantal andere belemmerende factoren waren beperkte mogelijkheden om te gaan bewegen (bijv. sportfaciliteiten, tijd en financiële redenen), culturele en sociale overtuigingen (bijv. verantwoordelijkheden binnen het gezin), vermoeidheid, afleiding, overmatig gebruik van technologie en een gebrek aan veiligheid. Ook een toename in lichaamsgewicht en het ontstaan van blessures als gevolg van fysieke activiteit worden aangemerkt als barrières om te blijven bewegen.
Sedentair gedrag
Binnen het onderzoek van Bora en collega’s (2024) zijn een drietal studies opgenomen die de overtuigingen en factoren aangaande sedentair gedrag hebben onderzocht. Vanuit dit handjevol studies komt naar voren dat mensen met overgewicht en obesitas zich beperkt bewust waren van hun sedentaire gedrag en de risico’s die hiermee samenhangen. Sedentair gedrag, in de vorm van zitten of liggen, werd in veel gevallen gezien als een moment van ontspanning na werk of als onderdeel van iemands vrijetijd. Slechts een aantal was zich bewust van de negatieve invloed ervan op het overgewicht en het ontstaan van chronische ziekten. Verschillende persoonlijke, sociale en omgevingsfactoren blijken bij te dragen aan sedentair gedrag. Iemands dagelijkse routine waarin ontspanning wordt gezocht middels zitten en liggen, bijv. tijdens het tv kijken, kunnen een groot deel van de dag innemen. Ook de werkomgeving en het soort werk wat iemand doet, kunnen resulteren in langdurig zitten en beperkte fysieke beweging. Daarbij lijken verschillende technologische ontwikkelingen, zoals meer telefoon en computergebruik, sedentair gedrag in de hand te werken. Naarmate de leeftijd oploopt, blijkt de mate van sedentair gedrag toe te nemen.
Conclusie en aanbevelingen Vanuit de systematic review van Bora en collega’s (2024) blijkt dat positieve overtuigingen en een positieve attitude ten aanzien van bewegen belangrijk zijn om te gaan en te blijven bewegen. Vooral het opdoen van succeservaringen, bijv. door een verandering in gewicht, het ervaren van plezier en meer zelfvertrouwen, kan bijdragen aan het duurzaam aanleren van een fysiek actieve leefstijl. Desalniettemin zijn er ook tal van barrières die het voor mensen met overgewicht en obesitas extra lastig maken om in beweging te komen. Een groot deel van deze barrières, te denken aan sociale steun en faciliteiten om te gaan bewegen, kunnen concreet aangepakt worden bijv. binnen gecombineerde leefstijlinterventies. Daarbij is het een goed teken dat een grote groep mensen met overgewicht en obesitas zich bewust lijkt van het belang van voldoende fysieke beweging. Wel lijkt het erop dat de kennis omtrent sedentair gedrag, en de verwevenheid hiervan met ons dagelijks leven, nog wat extra aandacht behoeft. Bora en collega’s (2024) geven vanuit hun onderzoek aan dat hierin ook een belangrijke rol is weg gelegd voor werkgevers. Het creëren van meer bewustzijn over de gevolgen van sedentair gedrag en het creëren van een werkomgeving die beweging stimuleert, zouden al wat verschil kunnen maken. Ook zou er bijvoorbeeld gerichter gebruik gemaakt kunnen worden van (zorg)technologische ontwikkelingen en wearables om gezond beweeggedrag te stimuleren[iii]. Om te voorkomen dat de problematiek omtrent overgewicht en obesitas groter wordt, is het noodzakelijk om naast het stimuleren van gezond beweeggedrag ook stil te staan bij vaak sedentaire leefstijl van mensen. Het onderzoek van Bora en collega’s (2024) herinnert ons er weer even aan welke kansen er liggen op het gebied van leefstijl en preventie b
[i] GBD 2015 Obesity Collaborators; Afshin A, Forouzanfar MH, Reitsma MB, Sur P, Estep K, Lee A, Marczak L, Mokdad AH, Moradi-Lakeh M…, Murray CJL. Health Effects of Overweight and Obesity in 195 Countries over 25 Years. N Engl J Med. 2017 Jul 6;377(1):13-27. doi: 10.1056/NEJMoa1614362. Epub 2017 Jun 12. Health Effects of Overweight and Obesity in 195 Countries over 25 Years | New England Journal of Medicine
[ii] Bora N, K V, Verma A, Bharti AK, Sinha MK. Physical activity and sedentary behavior perceptions in overweight and obese adults: A systematic review of qualitative study. F1000Res. 2024 Jul 10;13:787. doi: 10.12688/f1000research.152905.1. f1000research-13-167716.pdf
[iii] Protano C, De Giorgi A, Valeriani F, Mazzeo E, Zanni S, Cofone L, D’Ancona G, Hasnaoui A, Pindinello I, Sabato M, Ubaldi F, Volpini V, Romano Spica V, Vitali M, Gallè F. Can Digital Technologies Be Useful for Weight Loss in Individuals with Overweight or Obesity? A Systematic Review. Healthcare (Basel). 2024 Mar 16;12(6):670. doi: 10.3390/healthcare12060670. Can Digital Technologies Be Useful for Weight Loss in Individuals with Overweight or Obesity? A Systematic Review – PMC
