Door Renske Annevelink MSc
In de behandeling van mensen met chronische pijnklachten wordt er vanuit een steeds breder perspectief naar het fenomeen chronische pijn gekeken. Daarbij ligt de focus niet langer alleen op (weefsel)stoornis niveau maar wordt er gekeken naar het grotere plaatje waarbij individu specifieke factoren waaronder leefstijl een rol spelen. Uit eerder onderzoek is gebleken dat leefstijlfactoren, waaronder fysieke activiteit, sedentair gedrag, voeding, slaap en roken, van invloed kunnen zijn op de ernst en het beloop van chronische pijnklachten[i][ii]. Het is daarom van belang om hier binnen de behandeling van een persoon met chronische pijn aandacht aan te besteden. Echter blijkt dat er binnen de huidige behandelstrategieën die fysiotherapeuten voor handen hebben, bijv. vanuit richtlijnen, nog weinig aandacht voor is. De bestaande behandelopties waarin advies over leefstijl of gedragsverandering wel worden meegenomen, neigen daarin vaak naar een one-size-fits-all principe. Het editorial artikel van Nijs, Lahousse & Malfiet (2023)[iii], A paradigm shift from a tissue- and disease-based approach towards multimodal lifestyle interventions for chronic pain: 5 steps to guide clinical reasoning, heeft als doel om handvaten te bieden die helpend kunnen zijn bij het tot stand komen van de behandeling van mensen met chronische pijn. In vijf stappen wordt de fysiotherapeut geholpen in het maken van afwegingen en keuzes, om daarmee uiteindelijk een individuspecifieke, tailormade multimodale leefstijlinterventie aan te kunnen bieden aan een patiënt met chronische pijn.
Stap 1: Het in kaart brengen van relevante leefstijlfactoren
Allereerst is het van belang om in kaart te brengen welke leefstijlfactoren een rol spelen binnen het gezondheidsprobleem van de patiënt met chronische pijn. Dit biedt namelijk direct concrete aangrijpingspunten om een mogelijke leefstijlinterventie af te stemmen op de unieke situatie van de patiënt. Inventariseer o.a. het slaapritme en de slaapkwaliteit van een patiënt; van slapeloosheid is bekend dat dit vaak samengaat met chronische pijn en dit vraagt dan ook om een specifieke behandeling. Daarnaast is het van belang om oog te hebben voor de copingstijl die een persoon hanteert in de omgang met de ervaren pijn en stressvolle situaties. Een inadequate omgang met stress en pijn, bijvoorbeeld door te roken, vraagt om gerichte stressmanagement of stoppen-met-roken interventies. Breng daarnaast ook iemands eetpatroon in kaart en ben daarbij alert op eventuele tekorten/eenzijdige voeding en mogelijk overgewicht of obesitas. Het is bekend dat mensen met overgewicht maar ook mensen met een normaal gewicht en een kwalitatief slecht eetpatroon baat kunnen hebben bij gerichte aanpassingen in het dieet of een eventueel evidence-based programma om af te vallen. Als het gaat om fysieke activiteit en bewegen blijkt dat een grote groep mensen met chronische pijn hierbij tegen problemen aanloopt. Vaak past deze groep mensen hun (beweeg)gedrag zo aan dat sommige activiteiten ter compensatie worden vermeden om daarmee activiteiten zoals werk en huishouden te kunnen voortzetten. Voor deze groep kan het helpend zijn om enerzijds bepaalde beweegactiviteiten op te bouwen middels oefentherapie en graded activity, en anderzijds keuzes te leren maken en acceptatie te vergroten middels gedragsinterventies en het vergroten van het zelfmanagement.[/caption]
Stap 2: Het herkennen en aanpakken van mogelijke belemmeringen
Het maken van aanpassingen in leefstijl vraagt om veranderingen in iemands gedrag. Het is bekend dat gedragsverandering in veel gevallen een uitdaging is en het is daarom belangrijk om eventuele belemmeringen te herkennen. Naast de inventarisatie van relevante leefstijlfactoren is het voor fysiotherapeuten dan ook belangrijk om in kaart te brengen wat mogelijke obstakels zijn binnen deze gedragsverandering. Zo kan bijvoorbeeld eventuele beweegangst of de neiging tot catastroferen worden aangepakt met gerichte pijneducatie. Daarnaast wordt aangeraden om een zogenaamde ‘case-manager’ aan te wijzen. Deze ‘case-manager’, bij voorkeur een huisarts of fysiotherapeut gespecialiseerd in leefstijl, behoudt het overzicht over de verschillende behandeltrajecten (psycholoog, osteopaat, diëtist etc.) die patiënten vaak ondergaan. Dit is van belang omdat de verscheidenheid aan adviezen, in combinatie met vaak passieve en kostbare behandelingen, een belemmering kan vormen voor de gedrag- en leefstijlveranderingen die een patiënt moet maken.
Stap 3: Het ontwikkelen van een multimodale leefstijlinterventie samen met de patiënt
Een multimodale leefstijlinterventie ontwikkelen die aansluit bij de mogelijkheden en wensen van de patiënt, vraagt om shared-decision making. Als fysiotherapeut draag je de verschillende behandelopties aan die passen bij de relevante leefstijlfactoren en geeft daarbij uitleg over de te verwachte uitkomsten, waarna de patiënt besluit wat voor hem/haar passend is. Daarbij dient er ook aandacht te zijn voor eventuele prioritering in de aanpak van de leefstijlfactoren en de beoogde tijdsinvestering. Omdat het vaak in de tijd niet mogelijk is om alle leefstijlveranderingen in één keer aan te pakken, is het belangrijk om de patiënt te helpen hierin keuzes te maken.
Stap 4: Toepassing van de multimodale leefstijlinterventie
In de toepassing van de multimodale leefstijlinterventie is het van belang om de patiënt te allen tijde centraal te stellen. Dit vraagt om het voortdurend blijven communiceren en voorlichten van de patiënt en het steeds opnieuw afstemmen van de behandeling en behandeldoelen op de mogelijkheden en wensen van de patiënt. Het blijkt dat mensen met chronische pijn meer moeite ervaren met het volhouden van een gezonde leefstijl dan mensen zonder pijn. Gerichte communicatieve gedragsstrategieën zoals motivational interviewing kan mensen helpen bewust te worden van het belang van een gezonde leefstijl. Het toepassen van motivational interviewing kan helpen om de intrinsieke motivatie te vergroten en draagt het bij aan het versterken van de zelfregulatie en het gevoel in staat te zijn zelf iets te veranderen. Gedurende de leefstijlinterventie is het van belang om tijdens iedere sessie de gemaakte veranderingen in het gedrag te evalueren en te stimuleren hiermee door te gaan of mogelijk aanpassingen te maken. Daarbij kunnen methodes gericht op zelfreflectie, het stellen van doelen en geven van feedback helpend zijn om het nieuwe leefstijlgedrag te bevorderen. Het bespreken van de korte en lange termijn effecten van een gezonde (en ongezonde) leefstijl op chronische pijn, kan een positief effect hebben op de ervaren pijnklachten, de algehele gezondheid en de kwaliteit van leven van een patiënt.
Stap 5: Faciliteren van gedrag- en leefstijlveranderingen op langere termijn
Door gebruik te maken van gedragsveranderingsstrategieën is het idee dat de multimodale leefstijlinterventie resulteert in gedragsverandering op langere termijn. Echter is het van belang om daarbij rekening te houden met mogelijke factoren die het moeilijk maken om dit nieuwe leefstijlgedrag te behouden. De fysiotherapeut en patiënt kunnen gezamenlijk een actieplan maken met daarin acties om potentiële factoren die voor terugval kunnen zorgen voor te zijn en/of aan te pakken. Om duurzame gedragsverandering te stimuleren is het helpend om de behandelingen over een langere tijd te spreiden. Dit geeft de patiënt meer ruimte en tijd om veranderingen in gedrag en leefstijl te implementeren, waarbij de fysiotherapeut direct kan helpen bij eventuele uitdagingen of vragen. Het wordt aangeraden om minimaal één follow-up afspraak te plannen op de lange termijn en de patiënt te laten weten dat bij terugval direct een afspraak gemaakt kan worden. Daarnaast is het aan te raden om partner, familie of andere naasten van de patiënt te betrekken in dit proces om daarmee de kans van slagen te vergroten.
Dit editorial artikel is onderdeel van de reeks The Comprehensive Pain Management Editorial Series[iv]. Deze serie artikelen heeft als doel om de implementatie van opbrengsten uit wetenschappelijk onderzoek op het gebied van (chronische) pijn en leefstijl door gezondheidsprofessionals te faciliteren.
[i] Tanguay-Sabourin C, Fillingim M, Guglietti GV, et al. A prognostic risk score for development and spread of chronic pain. Nat Med. 2023;29:1821-1831. https://doi.org/10.1038/s41591-023-02430-4
[ii] Nijs J, D’Hondt E, Clarys P, Deliens T, Polli A, Malfliet A, Coppieters I, Willaert W, Tumkaya Yilmaz S, Elma Ö, Ickmans K. Lifestyle and Chronic Pain across the Lifespan: An Inconvenient Truth? PM R. 2020 Apr;12(4):410-419. https://doi.org/10.1002/pmrj.12244
[iii] Nijs J, Lahousse A, Malfliet A. A paradigm shift from a tissue- and disease-based approach towards multimodal lifestyle interventions for chronic pain: 5 steps to guide clinical reasoning. Braz J Phys Ther. 2023 Sep-Oct;27(5):100556. https://doi.org/10.1016/j.bjpt.2023.100556
[iv] Nijs J, Lahousse A. Introducing the comprehensive pain management editorial series. Braz J Phys Ther. 2023 Mar-Apr;27(2):100506. https://doi.org/10.1016/j.bjpt.2023.100506
