Een grote groep mensen die hulp zoekt bij de fysiotherapeut kampt met aanhoudende en recidiverende pijnklachten. Om deze groep zo goed mogelijk te helpen, gaat er steeds meer aandacht uit naar de factoren die samenhangen met deze chronische pijnklachten. Zo wordt er op wetenschapsgebied al geruime tijd onderzoek gedaan naar de rol van verschillende biomedische en psychosociale factoren die samenhangen met het ontstaan en voortbestaan van chronische pijn. Daarbij is er toenemende interesse naar de rol van leefstijlfactoren, waaronder bewegen, roken, slaap en voeding, bij chronische pijnklachten. Dat voeding een belangrijke factor is bij chronische aandoeningen, wordt ook erkend door de World Health Organisation (WHO); “Voeding is een belangrijke, veranderbare determinant bij chronische ziektes, waarbij wetenschappelijk onderzoek in toenemende mate laat zien dat aanpassingen in het eetpatroon een groot effect (zowel positief als negatief) heeft op gezondheid gedurende het leven”[i]. Inzicht over de mogelijke invloed van voedings- en eetpatronen op chronische musculoskeletale pijnklachten, in samenhang met andere biopsychosociale factoren, kan de fysiotherapeut helpen het verhaal van de cliënt beter te begrijpen.
Doel van het onderzoek
In deze wetenschappelijke samenvatting staan we stil bij de mogelijke invloed van voedings- en eetpatronen op chronische musculoskeletale pijnklachten. In de systematic review van Elma en collega’s (2020)[ii], Do nutritional factors interact with chronic musculoskeletal pain? A systematic review, zijn na selectie twaalf studies opgenomen. Doel van het onderzoek was om vanuit deze studies te bekijken of bepaalde voedings- en eetpatronen invloed hebben op de ervaren pijn bij mensen met chronische musculoskeletale pijnklachten. Daar waar de meeste wetenschappelijke studies enkel kijken naar de invloed van voeding en voedingsstoffen op musculoskeletale pijnklachten, is er binnen deze systematic review specifiek gezocht naar studies over de invloed van verschillende eetpatronen op chronische musculoskeletale pijnklachten.
Eetpatroon mensen met chronische musculoskeletale pijnklachten
Iemands voedings- en eetpatroon is sterk individueel bepaald, is variabel en afhankelijk van verschillende factoren. Desalniettemin zijn er in de systematic review van Elma en collega’s (2020) een aantal studies opgenomen waarbij het dagelijkse eetpatroon van mensen met chronische musculoskeletale pijnklachten is onderzocht. Zo zijn er aanwijzingen dat de algehele calorie inname als mede de inname van voedingsstoffen als foliumzuur, zink, magnesium en B6 bij mensen met chronische pijnklachten als gevolg van reumatoïde artritis (RA) vaak lager is dan de dagelijks aanbevolen hoeveelheid. Bij mensen met chronische pijnklachten als gevolg van fibromyalgie blijkt de dagelijkse inname van onder anderen eiwitten, vetten, vitamine A en calcium vaak ook lager dan de dagelijkse referentiewaarden. Meest opvallend is een studie opgenomen in de systematic review waarbij de resultaten laten zien dat de ernst van de pijnklachten bij mensen met artrose mogelijk samenhangt met de inname van suiker en vetten. Een hogere inname van suiker en vetten lijkt te resulteren in een toename van pijnklachten bij mensen met artrose.
Vegetarisch en veganistisch eetpatroon
Elma en collega’s beschrijven in hun systematic review (2020) een tweetal studies waarbij gekeken is naar het effect van een vegetarisch eetpatroon op de ervaren chronische pijnklachten. Hieruit kwamen aanwijzingen waarbij het volgen van een vegetarisch eetpatroon, bestaande uit voornamelijk granen, groenten, fruit, melkproducten en eieren, de pijnklachten bij mensen met chronische musculoskeletale klachten kan reduceren. Daarentegen bleek er bij de groep cliënten met RA geen overtuigend effect te zijn.
Uit een tweetal studies naar het effect van een veganistisch eetpatroon op de ervaren pijnklachten kwam daarentegen overtuigender bewijs naar voren. Zo bleek dat mensen met fibromyalgie, die voor drie maanden een veganistisch eetpatroon volgenden, significant minder pijnklachten ervaarden in vergelijking tot groepsgenoten die een omnivoor eetpatroon aanhielden. Extra opvallend was dat wanneer mensen hun veganistische eetpatroon inwisselden voor een omnivoor eetpatroon, waarbij ze alles weer mochten eten, de vermindering in pijnklachten direct verdween. Het veganistische voedingspatroon bestond daarbij voornamelijk uit ongekookt voedsel waaronder groenten, fruit, noten, zaden, granen, paddenstoelen en peulvruchten. Een studie bij mensen met chronische pijnklachten als gevolg van RA liet tevens een positief effect zien op het gebied van pijnvermindering wanneer een veganistisch eetpatroon met lage vetinname (zonder toegevoegde oliën en vetten) werd aangehouden.
Hypo-energetisch eetpatroon
Het onderzoek van Elma en collega’s (2020) beschrijft twee studies waarin onderzoek werd gedaan naar het effect van een eetpatroon met lage calorie inname (hypo-energetisch eetpatroon) bij mensen met chronisch pijnklachten als gevolg van RA. Deelnemers in de ene studie hielden een jaar lang een hypo-energetisch eetpatroon aan waarbij ze dagelijks tussen de 1200 en 1400 kilocalorieën (kcal) binnenkregen waarbij strikt werd gekeken naar de inname van koolhydraten, vetten en eiwitten. In de andere studie werden deelnemers (allen met een BMI>30) acht weken gevolgd waarbij er werd gekeken naar het effect van een zeer laag hypo-energetisch eetpatroon (415 kcal/per dag) ten opzichte van een laag hypo-energetisch eetpatroon (810 kcal/per dag). Beide groepen volgden aansluitend voor acht weken een hypo-energetisch eetpatroon waarbij ze 1200 kcal per dag mochten innemen. Beide studies laten zien dat een hypo-energetisch eetpatroon bij mensen met RA zowel op korte als op lange termijn kan leiden tot een significante afname van de ervaren pijnklachten.
Specifieke dieet-eetpatronen
In de review van Elma en collega’s (2020) zijn een drietal studies opgenomen waarin een specifieker dieet-eetpatroon onderzocht is. Zo werd er onderzoek gedaan naar de ervaren pijnklachten wanneer men een specifiek peptide-dieet volgde, een dieet volgde waarbij aspartaam en mononatriumglutamaat (smaakversterkers) werden uitgesloten of het FODMAP-eliminatiedieet volgde waarbij specifieke koolhydraten werden uitgesloten. Uit deze studies bleek dat het volgen van deze dieet-eetpatronen op basis van specifieke voedingstoffen, of juist de eliminatie ervan, weinig tot geen effect had op de vermindering van chronische pijnklachten bij mensen met RA en fibromyalgie.
Conclusie en aanbevelingen
Uit de review van Elma en collega’s (2020) komt naar voren dat mensen met chronische musculoskeletale pijnklachten baat kunnen hebben bij specifieke voedings- en eetpatronen. Daarbij lijkt vooral een eetpatroon waarbij de inname van suikers, vetten en dierlijke eiwitten wordt beperkt gunstig voor het verminderen van pijnklachten. Daarnaast lijkt het waardevol om alert te zijn op mogelijke tekorten van specifieke voedingsstoffen en oog te hebben voor de algehele calorie inname. Helaas blijkt de kennis over het mechanisme achter de voedings- en eetpatronen, voor mensen met chronische musculoskeletale pijnklachten, nog onvoldoende. Desalniettemin lijkt het van belang om ons als fysiotherapeut bewust te zijn van de mogelijke invloed van iemands voedings- en eetpatroon op de ervaren pijnklachten. Door het vaak complexe karakter van gezondheidsproblemen waar mensen met chronische musculoskeletale pijnklachten mee kampen, lijkt ook hier interdisciplinaire samenwerking onmisbaar. Naast de interdisciplinaire samenwerking met huisartsen en specialisten, lijkt daarom ook de samenwerking met diëtisten en voedingsdeskundigen bij deze doelgroep van grote meerwaarde.
