De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de invloed van leefstijlfactoren op het ontstaan en voortbestaan van gezondheidsproblemen. Daar waar de rol van Gezondheidsbevorderaar binnen het nieuwe KNGF Beroepsprofiel Fysiotherapeut[i] een prominente plaats inneemt, is het ook voor ons fysiotherapeuten van belang om hier oog voor te hebben. Naast leefstijlfactoren als voeding en bewegen lijkt ook slaap een relevante factor om tijdens de anamnese in kaart te brengen. Voldoende goede nachtrust is van invloed op iemands gemoedstoestand en belastbaarheid. Een tekort aan goede slaap kan mogelijk bijdragen aan het ontstaan van verschillende klachten. In deze wetenschappelijke samenvatting staan we stil bij het onderzoek van Van Looveren en collega’s (2021)[ii] waarin gekeken is naar de invloed van slaap op pijn bij mensen met chronische nek- en rugklachten.
Doel van het onderzoek
De systematic review van Van Looveren en collega’s (2021), The association between sleep and chronic spinal pain: a systematic review from the last decade, had als doel om de associatie tussen slaap en chronische nek- en rugpijn te onderzoeken. Hierbij is gekeken naar de wederzijdse relatie tussen de slaapduur en slaapkwaliteit van mensen met chronische nek- en rugpijn en de intensiteit en duur van de ervaren pijnklachten. Na grondige selectie zijn uiteindelijk 27 wetenschappelijke artikelen, allen na 2009 gepubliceerd, opgenomen in deze systematic review. Het betreft zowel cross-sectionele studies als longitudinaal cohortonderzoek. Hieronder worden de belangrijkste bevindingen uiteengezet.
Slaapkwaliteit en pijnintensiteit
Uit de review van Van Looveren en collega’s (2021) komt naar voren dat hogere pijnscores mogelijk samenhangen met slechtere slaapkwaliteit bij mensen met chronische nek- en rugklachten. Mensen die meer pijnklachten ervaren blijken vaak korter te slapen, vaker wakker te worden en problemen te hebben met inslapen. Slechte nachtrust resulteert in hogere pijnscores de ochtend erna, waarbij dit effect opvallend genoeg in de loop van de dag verdwijnt. Naast slaapkwaliteit is er ook gekeken naar slapeloosheid (insomnia) en onrust tijdens het slapen. Daaruit kwamen aanwijzingen naar voren dat de mate van slapeloosheid en onrust tijdens het slapen samenhangt met de ervaren pijnintensiteit. Zo hebben mensen met ernstige nek- en rugpijnklachten (VAS of NRS-score > 7) een grotere kans op slapeloosheid dan mensen met milde pijnklachten (VAS of NRS-score < 7). Ook lijkt het zo te zijn dat wanneer iemand meer pijnklachten ervaart, dit leidt tot onrustiger slapen en vice versa.
Slaapkwaliteit en de duur van pijnklachten
In de review van Van Looveren en collega’s (2021) zijn drie studies opgenomen waarbij de invloed van slaapkwaliteit op de duur van de pijnklachten bij mensen met chronische nek- en rugklachten onderzocht is. In geen van de gevallen blijkt slaapkwaliteit van invloed te zijn op de duur van de pijnklachten. Wel toont één studie dat problemen met slapeloosheid erger zijn bij mensen die nog relatief kort kampen met pijnklachten in de lage rug.
Slaap als voorspeller van chronische pijn
In deze systematic review is ook gekeken naar slaap als voorspellende factor voor chronische nek- en rugpijn. Daaruit kwam naar voren dat mensen die vaak of altijd kampen met slaapproblemen een groter risico lopen op het ontwikkelen van chronische nek- en rugklachten. Ook zijn er aanwijzingen dat slaapproblemen kunnen leiden tot hogere pijnscores bij chronische lage rugklachten op de langere termijn. Daarnaast hebben mensen met chronische lage rugklachten die slaapproblemen hebben of ontwikkelen een slechtere prognose voor herstel. Specifiek bij vrouwen blijkt dat wanneer zij kampen met episodes van slapeloosheid dit een extra risico vormt voor vertraagd herstel.
Conclusie en aanbevelingen
De systematic review van Van Looveren en collega’s (2021) laat zien dat mensen met chronische nek- en rugklachten die slecht slapen vaak kampen met meer pijnklachten. Slechte slaapkwaliteit lijkt zelfs een negatieve voorspeller te zijn voor het ontwikkelen van chronische nek- en rugpijnklachten en veroorzaakt vaak vertraagd herstel. Het is daarom van groot belang om hier binnen de ontmoeting met cliënten met chronische nek- en rugpijnklachten aandacht voor te hebben. Diverse vragenlijsten, waaronder de Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI), kunnen ingezet worden om inzicht te krijgen in het slaapritme en de ervaren slaapkwaliteit van de cliënt. Daarnaast beschikken we als fysiotherapeut over verschillende verrichtingen waarmee we direct en indirect kunnen bijdragen aan het verbeteren van de slaapkwaliteit. Zo kunnen we cliënten stimuleren om meer te bewegen, beïnvloedbare factoren van de slaapkwaliteit leren herkennen (beeldschermgebruik, cafeïne inname etc.) en ondersteuning bieden bij het leren ontspannen. Slaap is een belangrijk en interessant domein binnen chronische musculoskeletale klachten waar we als fysiotherapeut een steentje aan kunnen bijdragen.
[i] Mutsaers J, Ruitenbeek T, Schmitt M, Veenhof C, Driehuis F. KNGF Beroepsprofiel Fysiotherapeut. Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, Amersfoort. 2021 maart.
[ii] Van Looveren E, Bilterys T, Munneke W, Cagnie B, Ickmans K, Mairesse O, Malfliet A, De Baets L, Nijs J, Goubert D, Danneels L, Moens M, Meeus M. The Association between Sleep and Chronic Spinal Pain: A Systematic Review from the Last Decade. J Clin Med. 2021 Aug 26;10(17):3836. doi: 10.3390/jcm10173836. PMID: 34501283; PMCID: PMC8432009. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8432009/
