Voldoende fysieke activiteit, goede slaapkwaliteit en het reguleren van stress zijn allemaal factoren behorende bij een gezonde leefstijl. Het zal niet geheel verrassend zijn dat deze factoren elkaar onderling kunnen beïnvloeden. Zo laat onderzoek zien dat fysieke activiteit positief kan bijdragen aan de mentale gezondheid en invloed heeft op het reguleren van cortisolwaardes gedurende de dag[1][2][3]. Toegenomen ervaren stress leidt daarentegen vaak tot slechtere slaapkwaliteit, en onvoldoende slaapkwaliteit lijkt daarbij weer samen te hangen met toegenomen cortisolwaardes en ontregeling van het fysiologische stresssysteem[4]. Deze onderlinge interacties kunnen ervoor zorgen dat er een negatieve spiraal ontstaat. Niet alleen vermindert het de ervaren gezondheid maar ook neemt het risico op bijv. depressie en hart- en vaatproblematiek toe[5]. Fysieke activiteit is mogelijke de factor die deze negatieve spiraal kan doorbreken. De Nys en collega’s (2022)[6] hebben onderzocht wat het effect van fysieke activiteit op cortisol en slaap is.

Doel van het onderzoek

De systematic review en meta-analyse van de Nys en collega’s (2022), the effects of physical activity on cortisol and sleep: A systematic review and meta-analysis, had als doel te onderzoeken wat het effect van fysieke activiteit is op cortisolwaardes (als indicator voor fysiologische stress) en slaap. Men heeft hiervoor bestaand onderzoek verzameld waarbij de invloed van beweeginterventies/beweegprogramma’s op cortisolwaardes en subjectieve slaapuitkomsten is onderzocht bij volwassenen. Uiteindelijk resulteerde dit in tien relevante studies. Hierbij is opvallend dat in zes van de tien studies de onderzoekspopulatie vrouwen met borstkanker betrof. Slechts twee van de tien studies deed onderzoek bij mensen die als algemeen gezond zijn aangemerkt (waarbij geen onderliggende aandoeningen of ziektes een rol speelden).

De rol van fysieke activiteit

In de tien opgenomen studies is gekeken naar de rol van fysieke activiteit. Fysieke activiteit werd in de studies onderzocht middels het aanbieden van verschillende fysieke interventies en beweegprogramma’s. Deze beweegprogramma’s varieerden van mind-body training (yoga in combinatie met mindfullness) tot aerobics en dans. De duur van de beweegprogramma’s was gemiddeld zes weken met een variatie van één week tot zestien weken. Daartegenover stond een controlegroep die geen fysieke interventie of oefeningen aangeboden kregen. Deze participanten ontvingen reguliere behandeling, geen behandeling of werden op een wachtlijst geplaatst.

Vanuit de analyse door de Nys en collega’s (2022) blijkt dat de participanten die een beweegprogramma volgden, lagere cortisolwaardes in het bloed hadden en betere slaapkwaliteit rapporteerden in vergelijking met de controlegroep. Geen van de opgenomen studies vond een samenhang tussen cortisolwaardes en slaapkwaliteit. Op basis van deze uitkomsten is er ook gekeken naar verschillen op basis van leeftijd, geslacht en het soort beweegprogramma. Hieruit blijkt dat er geen verschillen zijn op basis van leeftijd; het volgen van een beweegprogramma blijkt voor verschillende leeftijden hetzelfde effect te hebben op cortisolwaardes en slaapkwaliteit. Daarbij moet wel worden vermeld dat ouderen (> 64 jaar) en jongeren (< 26 jaar) niet zijn meegenomen in deze studies. Helaas kon er geen uitspraak gedaan worden over verschillen op basis van geslacht. Omdat 90 procent van de deelnemers in de studies vrouw is, kon er geen goede vergelijking worden gemaakt.

Ook is er gekeken naar verschillen in intensiteit van de beweegprogramma’s en verschillen tussen de controlegroepen. In beide gevallen werden ook hier geen verschillen gevonden. Het lijkt op basis van deze analyses niet uit te maken of er gebruik wordt gemaakt van een meer aeroob beweegprogramma ten opzichte van een mind-body programma zoals yoga gecombineerd met mindfullness. Ook blijken de cortisolwaardes en slaapkwaliteit bij participanten in de verschillende controlegroepen gelijk.

Conclusie en aanbevelingen

Vanuit het onderzoek van de Nys en collega’s (2022) blijkt dat fysieke activiteit, bijvoorbeeld door het volgen van een beweegprogramma, kan bijdragen aan het verlagen van cortisolwaardes in het bloed. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat fysieke activiteit mogelijk kan bijdragen aan de ervaren slaapkwaliteit. Kanttekening die hierbij geplaatst moet worden is dat de evidentie maar beperkte zeggingskracht heeft en dat de onderzochte doelgroep vooral vrouwen met borstkanker betrof. Desalniettemin laat die onderzoek zien dat fysieke activiteit naast primaire (trainings)effecten als toegenomen uithoudingsvermogen en spierkracht ook gunstige effecten kan hebben op factoren slaap en stressregulatie. Voor ons fysiotherapeutisch handelen kan dit meerdere handvatten bieden; cliënten die kampen met multifactoriële problemen of waar leefstijlfactoren als slaap en stressregulatie een rol spelen, lijken op meerdere vlakken baat te hebben bij voldoende fysieke activiteit. Vanuit onze rol als gezondheidsbevorderaar kunnen we cliënten gericht coachen om constructieve stappen te zetten binnen hun dagelijkse beweeg- en leefstijl[7]. Andersom kunnen de gunstige effecten van fysieke activiteit op slaapkwaliteit en stressregulatie ook extra motiverend werken om het ‘gezondere’ beweeggedrag voort te zetten.

[1] Anderson T, Wideman L. Exercise and the Cortisol Awakening Response: A Systematic Review. Sports Med Open. 2017 Oct 10;3(1):37. Exercise and the Cortisol Awakening Response: A Systematic Review | Sports Medicine – Open | Full Text (springeropen.com)

[2] Duclos M, Tabarin A. Exercise and the Hypothalamo-Pituitary-Adrenal Axis. Front Horm Res. 2016;47:12-26. https://www.karger.com/Article/Abstract/445149

[3] Fragala MS, Kraemer WJ, Denegar CR, Maresh CM, Mastro AM, Volek JS. Neuroendocrine-immune interactions and responses to exercise. Sports Med. 2011 Aug 1;41(8):621-39. Neuroendocrine-Immune Interactions and Responses to Exercise | SpringerLink

[4] Kim TW, Jeong JH, Hong SC. The impact of sleep and circadian disturbance on hormones and metabolism. Int J Endocrinol. 2015;2015:591729. The Impact of Sleep and Circadian Disturbance on Hormones and Metabolism (hindawi.com)

[5] Irwin MR. Why sleep is important for health: a psychoneuroimmunology perspective. Annu Rev Psychol. 2015 Jan 3;66:143-72. Why Sleep Is Important for Health: A Psychoneuroimmunology Perspective | Annual Review of Psychology (annualreviews.org)

[6] De Nys L, Anderson K, Ofosu EF, Ryde GC, Connelly J, Whittaker AC. The effects of physical activity on cortisol and sleep: A systematic review and meta-analysis. Psychoneuroendocrinology. 2022 Sep;143:105843. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0306453022001846?via%3Dihub

[7] Mutsaers J, Ruitenbeek T, Schmitt M, Veenhof C, Driehuis F. KNGF Beroepsprofiel Fysiotherapeut. Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, Amersfoort. 2021 maart.