In ons fysiotherapeutisch handelen streven we ernaar de patiënt centraal te stellen. Ondanks dat dit mogelijk voelt als een ‘open deur’, blijkt het lastig om dit concept te concretiseren. Het concept patiëntgerichte zorg werd voor het eerst beschreven door McWhinney in 1989 ; “de gezondheidsprofessional probeert de wereld van de patiënt te betreden en daarbij de ziekte/aandoening door de ogen van de patiënt te bekijken”. Hierop volgden verschillende definities en beschrijvingen over wat patiëntgerichte zorg nu precies inhoud, de meeste afkomstig vanuit de medische wereld. Ondanks de raakvlakken met ons vakgebied is het interessant om deze ‘open deur’ eens vanuit een fysiotherapeutische invalshoek te bekijken.

Doel van het onderzoek

In de systematic review van Wijma en collega’s (2017) , Patient-centeredness in physiotherapy: What does it entail? A systematic review of qualitative studies, zijn veertien kwalitatieve studies opgenomen. Doel van het onderzoek was om vanuit bestaand onderzoek de belangrijkste thema’s rondom patiëntgerichte zorg binnen de fysiotherapie in kaart te brengen. Op basis hiervan werd getracht een framework aan te reiken welke gebruikt kan worden binnen de fysiotherapeutische hulpverlening. Om te kunnen bepalen hoe patiëntgerichte zorg eruitziet moet zowel de patiënt als de zorgprofessional betrokken worden (Lorig, 2012) . Binnen dit onderzoek is er dan ook gekeken vanuit beide perspectieven. Aan de hand van een aantal thema’s worden de belangrijkste resultaten hieronder beschreven.

De individualiteit van de patiënt

Als onderdeel van patiëntgerichte zorg blijkt de individualiteit van de patiënt van groot belang. Om die reden gaven zowel fysiotherapeuten als patiënten aan dat het belangrijk is om de patiënt als persoon te leren kennen. Dit door bijvoorbeeld iets te weten te komen over de persoonlijke achtergrond, verwachtingen, waarden en door hen als persoon te onthouden. Ook de fysiotherapeutische behandeling dient zoveel mogelijk afgestemd te worden op de individuele patiënt. Niet de behandeltechnieken maar juist de patiënt zelf dient centraal te staan waarbij het behandelplan in samenspraak wordt opgesteld. Wanneer oefeningen en advies zoveel mogelijk worden afgestemd op de individuele patiënt, blijkt dit de therapietrouw te vergroten. Aanpassingen in de fysiotherapeutische behandeling naar aanleiding van feedback en de behoeften van de patiënt worden door patiënten als belangrijk ervaren.

Communicatie tussen fysiotherapeut en patiënt

Communicatie is een centraal element binnen patiëntgerichte zorg. In de communicatie tussen de fysiotherapeut en de patiënt blijken de communicatieve vaardigheden en het persoonlijke karakter ervan belangrijker dan het delen van feitelijke inhoud. Wanneer de fysiotherapeut open communiceert over zichzelf en zijn/haar handelen creëert dit veiligheid voor de cliënt om zichzelf open te stellen. Persoonlijke communicatie helpt een band te vormen tussen de therapeut en de patiënt. Dit vraagt van de fysiotherapeut om open te staan voor het verhaal van de patiënt, dit juist te interpreteren en de communicatiestijl af te stemmen op de patiënt. Het gebruik van begrijpelijke taal, gericht tot de patiënt spreken en luisteren zijn belangrijke vaardigheden binnen patiëntgerichte zorg. Echter is de non-verbale communicatie misschien nog wel belangrijker. Vanuit het onderzoek komt naar voren dat de juiste non-verbale communicatie respect en empathie toont, de patiënt op het gemak stelt, ruimte biedt voor emoties en de patiënt het gevoel geeft gezien te worden. Voor de fysiotherapeut is non-verbale communicatie ook van belang om een band te creëren en bevestiging te krijgen. De non-verbale communicatie van de fysiotherapeut komt vooral tot stand vanuit mimiek, lichaamshouding en door aanraking in de vorm van bijvoorbeeld een schouderklopje.

De patiëntgerichte fysiotherapeut

In de ogen van een patiënt is een patiëntgerichte fysiotherapeut open, geïnteresseerd, respectvol en niet-veroordelend, iemand die eerlijk is over zijn/haar beperkingen en kritisch kijkt naar eigen handelen. De patiëntgerichte fysiotherapeut moet de patiënt begrijpen en zich kunnen inleven maar daarbij wel een zekere professionele afstand bewaren. Tevens komt uit dit onderzoek naar voren dat een zelfverzekerde fysiotherapeut voor zowel de patiënt als de therapeut van belang is. Niet alleen versterkt dit de non-verbale communicatie maar helpt het ook de patiënt zelfstandiger en zekerder om te gaan met zijn/haar gezondheidsprobleem. Ook de kennis en expertise van de fysiotherapeut is onderdeel van patiëntgerichte zorg. De patiënt ziet de fysiotherapeut graag als expert maar wil tegelijkertijd wel voldoende ruimte behouden voor eigen inspraak. Het gezamenlijk opstellen van (behandel)doelen en voldoende ruimte voor uitleg en educatie blijken voor beide partijen van belang. Opvallend genoeg geven fysiotherapeuten aan betere patiëntgerichte zorg te kunnen leveren naar mate de werkervaring en leeftijd toeneemt.

Figuur 1: Proposed conceptual framework of Patient-centeredness in Physiotherapy vanuit Wijma et al., (2017) ii

Conclusies & Aanbevelingen

Patiëntgerichte zorg binnen de fysiotherapie blijkt een samenspel te zijn van de interactie tussen de fysiotherapeut en de patiënt enerzijds en de kenmerken van de fysiotherapeut anderzijds (zie figuur 1). Als fysiotherapeut is het belangrijk om naast inhoudelijke kennis en kunde ook te beschikken over voldoende zelfvertrouwen en sociale vaardigheden. Daarbij wil de patiënt graag gezien worden als individu waarbij de communicatie, behandeling en behandeldoelen zoveel mogelijk gepersonaliseerd worden. Het conceptuele framework (zie figuur 1) helpt ons de interactie tussen deze thema’s inzichtelijk te krijgen en maakt ons tegelijkertijd weer bewust van de elementen die we voorhanden hebben om onze fysiotherapeutische zorg patiëntgerichter te maken!

[i] McWhinney, IR. ‘An acquaintance with particulars…’. Fam Med. 1989 Jul-Aug; 21(4):296-8.

[ii] Wijma AJ, Bletterman AN, Clark JR, Vervoort SCJM, Beetsma A, Keizer D, Nijs J, Van Wilgen CP. Patient-centeredness in physiotherapy: What does it entail? A systematic review of qualitative studies. Physiother Theory Pract. 2017 Nov;33(11):825-840.

[iii] Lorig, K. Patient-Centered Care: Depends on the Point of View. Health Education&Behavior. 2012; 39(5):523-525