Als gevolg van de maatregelen en beperkingen door COVID-19, is het voortzetten van goede fysiotherapeutische hulpverlening een enorme uitdaging. Meer dan voorheen worden fysiotherapeuten uitgedaagd om vindingrijk en innovatief te handelen. Daarbij wordt gezocht naar mogelijkheden om meer zorg-op-afstand te kunnen verlenen. Begrippen als e-health, telehealth en hybride-zorgverlening zijn niet nieuw maar lijken door de huidige omstandigheden ineens weer relevanter. Daar waar de meningen over telehealth en fysiotherapie enorm uiteenlopen, is het waardevol om de verschillende voor- en nadelen op een rijtje te zetten.

Doel van het onderzoek

In deze wetenschappelijke samenvatting staan we stil bij de mogelijkheden van telehealth en zorg-op-afstand binnen de fysiotherapie, de kansen en barrières van telehealth en een visie op de toekomst. Daarbij maken we gebruik van een drietal artikelen. Het eerste onderzoek van Tauben en collega’s (2020)¹ is een topical review waar gekeken wordt naar de toepassing van Telehealth bij pijnbehandelingen. De systematic review van Kwan en collega’s (2020)² bespreekt de toepassing van e-health om de kwetsbare groep van thuiswonende ouderen meer in beweging te krijgen. Het laatste artikel is een masterclass van Cottrell&Russell (2020)³ waarin de huidige evidentie over telehealth en fysiotherapie en mogelijke kansen en praktische implicaties worden belicht. De belangrijkste en meest opvallende punten worden hieronder besproken.

Telehealth in vele vormen en maten

Telehealth als verzamelnaam wordt beschreven als het gebruik van technologie als hulpmiddel om zorg-op-afstand, gezondheidseducatie, zorgadministratie en zaken m.b.t. de algehele volksgezondheid te ondersteunen^1,3. Dit kan gaan om ‘live’ technologie (denk aan videobellen), het mobiel monitoren van cliënten maar ook om het aanbieden van video’s, schema’s en afbeeldingen waar men op andere momenten gebruik van kan maken. Binnen de fysiotherapie wordt dit vaak aangeduid als telerehabilitation³ waarbij gedacht kan worden aan online-anamneses, het op afstand uitleggen en bijstellen van oefenprogramma’s, monitoring middels digitale vragenlijsten en het inzetten van e-health als educatievorm over preventie, leefstijl en gedragsverandering.

Het effect van Telehealth en fysiotherapie-op-afstand

De enorme diversiteit van telehealth binnen het fysiotherapeutisch domein, maakt het lastig om bestaand onderzoek met elkaar te vergelijken. Desalniettemin zijn er verschillende onderzoeken die tonen dat telehealth een gunstige bijdrage kan leveren aan het verminderen van pijn en functionele belemmeringen bij cliënten met aspecifieke lage rugklachten, artrose en bij revalidatie na een totale knieprothese³. Telehealth lijkt nauwkeurig ingezet te kunnen worden bij het voeren van een online anamnese gericht op het fysiek functioneren en het in kaart brengen van symptomen als pijn, zwelling, range-of-motion, kracht, balans en het gangpatroon. Echter blijkt telehealth niet geschikt voor het inzetten van specifieke diagnostische tests en klinimetrie door het grote verschil in validiteit en betrouwbaarheid in vergelijking met fysiek onderzoek³.
Wel blijkt telehealth effectief  in het stimuleren van fysieke activiteit² en vergroot het de therapietrouw bij huiswerkoefeningen³. Zo laat de systematic review van Kwan en collega’s zien (2020)² dat de inzet van e-health succesvol kan bijdragen aan het vergroten van de dagelijkse fysieke activiteit bij ouderen. Mogelijk verlaagt e-health voor ouderen de drempel om te gaan bewegen en biedt het de mogelijkheid om nieuwe gewoontes aan te leren. Het dragen van een zogenoemde wearabel, zoals een stappenteller of sporthorloge, kan helpen bij het monitoren. Het is nog onduidelijk wat de effecten van e-health op de langere termijn zijn2. Tauben en collega’s (2020) pleiten voor een hybride vorm van zorg waarbij telehealth gecombineerd wordt met fysieke behandelingen voor de pijnklachten¹.

Kansen en barrières

Van origine werd telehealth ingezet om mensen die afgelegen woonden toch van zorg te kunnen voorzien. Inmiddels zijn er andere, relevantere beperkingen die telehealth kan wegnemen³. Telehealth maakt het mogelijk om ongeacht de omstandigheden, plaats of tijd toch fysiotherapeutische zorg te kunnen bieden. Tevens zijn er aanwijzingen dat telehealth het zelfmanagement van de cliënt vergroot en de cliënttevredenheid over het algemeen goed is. Toch wordt telehealth nog niet grootschalig ingezet binnen de fysiotherapiepraktijk. Dit komt mogelijk doordat er naast kansen ook een aantal barrières zijn. Zo brengt de implementatie van telehealth kosten met zich mee en is het reguleren van de privacy en veiligheid van de cliënt een uitdaging. Daarnaast is de inzet van telehealth afhankelijk van de bereidheid en de technologische vaardigheid van de fysiotherapeut. Veel fysiotherapeuten blijken sceptisch over de inzet van telehealth en zorg-op-afstand. Op cliëntniveau blijken leeftijd, opleidingsniveau en technologische vaardigheid met de computer belangrijke barrières voor de inzet van telehealth.  

Visie op de toekomst

Ondanks verschillende barrières, lijkt de situatie rondom COVID-19 juist meer kansen te bieden voor de toepassing van telehealth binnen fysiotherapie. Echter zijn structurele veranderingen noodzakelijk om de inzet van telehealth en fysiotherapie-op-afstand in de toekomst verder te faciliteren¹. Zo moet de toegankelijkheid worden vergroot, ook voor doelgroepen die minder makkelijk met telehealth aan de slag kunnen. Zorgprofessionals en studenten in opleiding dienen getraind te worden om telehealth effectief en kwalitatief goed in te kunnen zetten. Daarnaast is passende wet- en regelgeving noodzakelijk om de privacy en veiligheid bij zorg-op-afstand te waarborgen^1,3. Verder onderzoek naar de effectiviteit van zorg-op-afstand in vergelijking met reguliere behandeling is noodzakelijk1. Wanneer deze barrières structureel worden aangepakt, blijven er tal van kansen en initiatieven voor telehealth in de fysiotherapie over om mee aan de slag te gaan.

1.  Tauben DJ LD, Sturgeon JA, Rundell SD, Towle C, Bockman C, Nicholas M. Optimizing telehealth pain care after COVID-19. Pain. 2020;161:2437-2445.Optimizing telehealth pain care after COVID-19 – PubMed (nih.gov)
2. Kwan RYC SD, Lee PH, Tse M, Cheung DSK, Roopsawang I, Choi KS. The effect of e-health interventions promoting physical activity in older people: a systematic review and meta-analysis. Eur Rev Aging Phys Act. 2020;21(7).The effect of e-health interventions promoting physical activity in older people: a systematic review and meta-analysis – PubMed (nih.gov)
3. Cottrell M, Russell, TG. Telehealth for musculoskeletal physiotherapy Musculoskeletal Science and Practice, Elsevier. 2020;48(102193). Telehealth for musculoskeletal physiotherapy (nih.gov